Ook gedrag en emoties zijn besmettelijk. Over de kracht van onze spiegelneuronen

In 2019 woonde ik in Rome een congres bij gedragen door het wetenschappelijk-spiritueel ‘rockduo’ dr. Gregg Braden & dr. Bruce Lipton. Deze twee visionaire en revolutionaire zwaargewichten – beiden auteur van wereldwijde bestsellers – namen ons gezwind mee in hun geavanceerde kijk op de wisselwerking tussen de ‘deeltjes’- of quantumfysica en spiritualiteit, jawel. Een ware onderdompeling werd het in ‘de wereld der mogelijkheden en spiegelingen’ waarbij het menselijk schepsel zowel evolutionair als in co-creatieve zin in een nieuw daglicht werd geplaatst.

90% geautomatiseerd

Ook vanuit hun betoog kwam een bevestiging van wat veel psychologen, gedragswetenschappers en sociologen al wisten, namelijk dat wij als mensen voor 90% geautomatiseerd leven, in gezonde en minder gezonde zin. Wij zijn bijna machinaal ‘geconditioneerd’. Niet zozeer op basis van het eerder ‘statische erfelijkheidsbeginsel’, maar vooral via ‘ingeprente, ingesleten handleidingen, schema’s en programma’s’, uit een ‘ver verleden’. Oude programma’s zeg maar – zoals die werkten voor onze ouders en voorouders – die voor een ‘uitrol van resultaten’ zorgen in ons leven, en waar we ons al dan niet tevreden over voelen.

90% geautomatiseerd in ons denken, reageren en handelen. En deze ‘conditioneringen’ zijn in essentie ‘leereffecten’ die in hoofdzaak ontstaan via het proces van herhaling. Hoe meer iets wordt herhaald hoe dieper het spoor in het geheugen wordt gegraveerd. Dit heet in de neuro-wetenschap priming en verwijst naar ‘een onbewuste vorm van leren’. We leren klassiek op basis van drie processen: door voortdurende (1) associatie (‘connecties leggen’), (2) operaties (‘handelingen uitvoeren’) en (3) imitatie (kopiëren, modelleren). Over dat laatste wil ik het hier hebben, in concreto welke zenuwcellen hierbij een sleutelrol spelen en hoe ‘besmettelijk’ vooral gedrag en emoties wel kunnen zijn, voor onszelf, voor anderen en dus ook voor het collectief.

Spiegelneuronen

Je gesprekspartner geeuwt en plots begin je zelf te geeuwen.
Je ziet een vreemdeling z’n teen stoten en je gezicht vertrekt.
Je ziet de actrice in tranen uitbarsten – nadat haar partner haar verlaten heeft – en je huilt mee.
Je ziet iemand smullen van een ijsje en het water komt in je mond. 

Het komt door onze spiegelneuronen. Dit zijn zenuwcellen die ‘aangevuurd’ worden als je een handeling uitvoert, maar ook als je een ander persoon een handeling ‘ziet’ uitvoeren. Je brein detecteert geen verschil tussen wat er ‘werkelijk’ met je gebeurt of niet. Het spiegelt en activeert de bijhorende neuro-chemische responsen en gevoelens, en meestal automatisch. Onderzoek toont aan dat deze cellen een enorme rol spelen bij de ontwikkeling van ons leren, begrijpen én niet in het minst ons medeleven. 

Gedrag rondom ons is dus ergens besmettelijk of we het nu willen aannemen of niet. We worden zelf gebiologeerd door onze sociale interactie en vice versa. Net als communicerende vaten. En hoe hoger de sociale gevoeligheid des te hoger de mate van spiegeling. We observeren, imiteren en kopiëren nu eenmaal, willens en nillens. Zo overleven we. En hoe jonger we zijn hoe meer we dit doen. Tot ongeveer ons zevende levensjaar spiegelen we het meest omdat de hersenactiviteit tot dan theta-hersengolfdominant is. De hersenactiviteit vertoont diverse soort golven (gamma, bèta, alfa, thèta, delta). Thèta-golven (frequentie tussen 4 tot 8 Hz.) zijn aanwezig wanneer je dromerig bent, creatief bezig bent, tijdens de REM slaap, het niveau ook waarop we heel ‘hypnotiseerbaar’ en dus ‘programmeerbaar’ zijn. Confronterend als je er dieper over nadenkt, als ouder, als leerkracht, als ‘influencer’.

“Wij zijn geen (sch)apen, en toch is gedrag bijzonder besmettelijk.”

Het verklaart waarom we (ook als volwassen kinderen) gemakkelijk aan ‘copy-cat’ doen, elkaar ‘na-apen’, ‘volgen’, in het goede en in het kwade. Baas roept op medewerker, medewerker scheldt op kind, kind slaat de kat en kat krabt de hond. Niet alleen ‘leading’ maar ook ‘educating’, ‘relating’ en ‘coping’ gebeurt dus ‘by example’. We zijn dus minder vrij dan we denken en slaafser dan we willen, tot spijt van wat ons ego aankan. 

Bovendien leren we uit de theorie van en studies over de self-fulfilling prophecy, de placebo-, nocebo- en pygmalion-effecten enerzijds dat onze ‘aannames’ ons gedrag sturen, en hierdoor een gelijkwaardige ‘gevreesde’ of ‘verwachte’ realiteit gaan scheppen. Maar anderzijds ook dat we de realiteit van een ander kunnen aflijnen. Of hoe een overtuiging zich kan concretiseren en je in een waarheidswaan houdt, die zichzelf versterkt en een ander ‘besmet’. Ik besprak dit iets uitvoeriger in het artikel ‘8 psychologische effecten die uw blik kunnen verruimen’. Dit werkt zowel in positieve als in negatieve zin, en in de regel bij nagenoeg iedereen, tenzij er neurologische aandoeningen zijn.

Ik stip dit fenomeen aan aan omdat in het licht van de wereldwijde Coronapolitiek de maatregelen, de volgzaamheid ervan, maar ook de onderliggende aannames en angstpatronen, en de vele familiale en sociale conflicten evenzeer worden ‘overgedragen’. Dit betekent dat niet alleen ons eigen wereldbeeld maar ook het zelfbeeld van onze kinderen, hun zelfwaarde en zelfvertrouwen verandert. Aanzienlijk! Alleen, zijzelf hebben daar weinig impact op en macht over omdat ze compleet van ons afhankelijk zijn, ons en hun peers massaal ‘spiegelen’.

(Non)verbaal besmettingsgevaar

En de boodschappen die we (non-)verbaal doorgeven zijn:

– dat maskers dragen veilig is, geen dragen onveilig is

– dat afstand houden veilig is, geen afstand houden gevaarlijk is

– dat knuffelen gevaarlijk is, niet knuffelen gezond is

– dat spuitjes en QR-code voor vrijheid zorgt

Zo indoctrineren we onze kinderen met angst voor het onzichtbaar gevaar, fnuiken we hun emotionele expressie door de spiegeling van halve gezichten, maken we van contact iets ‘vies’ en reduceren we het lichamelijk en zelfvertrouwen tot chemische afhankelijkheid. Zo leren we ons kostbaar goud dat het slechts metaal is, geen edel, tenzij het kan aangetoond worden. De voorwaardelijkheid als sleutel naar waarachtigheid en identiteit. Je bent hoegenaamd geen QR – code, zoals ik hier schreef. Als bezorgde vader, psycholoog, gedragswetenschapper en gezondheidsdeskundige vind ik dat we ook dit dringend onder ogen moeten zien i.p.v. het passief doorgeven “omdat de anderen het doen” of “het moet”. De keuze is aan elk van ons, opvoeding begint thuis, bij onszelf. De hoofdverantwoordelijkheid voor de gevolgen ligt dus onverbiddelijk ook daar. Dat heet dan eigenaarschap. En van daaruit groeit onze energie, onze kracht en onze (mede)menselijkheid.

Lieve verstandige mensen,
Zonder te belerend te willen doen.
Voel wat meer, imiteer wat minder. Wees de verandering. Woorden wekken, maar het zijn de voorbeelden die strekken.
Ik wil daar meer van zien, horen, lezen en voelen. De paraplu-politiek, die is van de politiek, niet van de (ped)agogiek.
En hoe bewuster we ons daarvan worden, hoe bedachtzamer en keuzevrijer ons gedrag zal zijn, met het aangeboren recht op geluk van onze kinderen – ons goud – indachtig. Hun vrijheid en kracht gespiegeld in onze harten.

– Steve Van Herreweghe –